Deel 7: Het Plan van de zekerheid
Hoe zou een nieuw Plan van de Arbeid eruit kunnen zien? In dit feuilleton is Michiel Zonneveld in gesprek met deskundigen. Deze week: hoe krijg je mensen met een uitkering aan het werk?
4 april 2023
Ja, wat nu als we dat hele idee dat je moet streven naar een zo perfect mogelijke arbeidsmarkt eens terzijde schuiven? Die suggestie van de econoom Paul de Beer in de vorige aflevering sprak een vrouw met wie ik vorige week een gesprek voerde erg aan. Zij heeft namelijk niets met dat geloof dat veel economen koesteren, dat de mens in de kern een homo economicus is, die gestimuleerd moet worden om op een dynamische markt van vraag en aanbod zijn of haar kansen te grijpen.
Dat heeft alles te maken met haar eigen situatie. Aan de ene kant lijkt ze iemand die uitstekend in staat is om te helpen het tekort aan huishoudelijke hulp voor ouderen op te lossen. Ik ken haar via een vriendin van haar moeder en die zegt woorden tekort te komen om haar kwaliteiten als schoonmaakster aan te prijzen. Bovendien beschikt ze over alle kwaliteiten waar ze in de thuiszorg om schreeuwen: ze kan goed luisteren, is zorgzaam, secuur, slim en uiterst betrouwbaar. Aan de andere kant is ze iemand die – door gebeurtenissen in haar leven die er voor deze serie niet toe doen – bijzonder slecht tegen de druk van een baan (en stress in het algemeen) kan. Daar heeft ze zelfs zo veel last van dat ze een Wajong-uitkering heeft, voor mensen die door ziekte of een handicap niet meer kunnen werken. Kom bij haar dus niet aan met verhalen over het nut van financiële prikkels en sancties, zoals veel arbeidsmarktdeskundigen doen.
Ik vroeg haar of zij geen betere ideeën heeft om mensen met een uitkering aan het werk te helpen. Daar wilde ze graag hardop over nadenken. Maar liever niet met haar naam erbij vanwege dat werk dat ze er als schoonmaakster dus zwart bij doet.
Eigenlijk gaat het maar om één ding, zei ze na enige tijd, en dat is dat je mensen met een uitkering het beste aan het werk krijgt door ze zekerheid te bieden. Ze ziet werk in de ouderenzorg wel zitten, vertelt ze, en ze zou het dus graag willen proberen. ‘Maar ik begin nu al te rillen bij de gedachte dat het dan misloopt. Allemaal vragen spoken door mijn hoofd. Krijg ik mijn uitkering dan wel nog terug? Hoe zit het met mijn toeslagen? Moet ik dan mijn huis niet uit?‘
Wat zou dan beter werken, vraag ik haar. Ze heeft wel een paar ideeën die haar zouden helpen, en dus zeker mensen die beter tegen onzekerheid kunnen dan zij. ‘Om te beginnen moet je de garantie hebben dat je je uitkering terugkrijgt als het misloopt in die nieuwe baan.’ Dus geen keuringsartsen die opnieuw beoordelen of je wel recht hebt op de Wajong. Geen andere vormen van herbeoordeling. Geen wachttijd voor je weer geld krijgt. Geen onzekerheid of je weer recht hebt op die toeslagen.
Daarnaast zou je met behoud van je uitkering een opleiding moeten kunnen volgen, suggereert ze. Bijvoorbeeld een mbo-opleiding voor een beroep in de zorg of de techniek. Ik vraag haar of dat laatste voor iemand met een Wajong-uitkering sinds 2021 niet al mogelijk is. Ze weet niet precies hoe dat zit, moet ze bekennen. Naar aanleiding daarvan komt ze meteen bij een ander voorstel dat ze wil meegeven. ‘Ik heb behoefte aan een coach of een begeleider bij het UWV of een andere organisatie van wie ik weet dat die helemaal aan mijn kant staat.’ Ze weet zeker dat bijna iedereen die een uitkering heeft daarmee geholpen zou zijn. Iemand die echt kijkt naar wat je wel of niet aankunt. Maar vooral iemand die je wegwijs maakt in het woud van regels in de sociale zekerheid, en je wegwijs maakt in wat allemaal kan en mag. ‘Je moet wel een superspecialist zijn om te weten wat dat is.’
En een basisinkomen, vraag ik. Dat lijkt haar de beste oplossing als het genoeg is om van rond te komen. ‘Ik weet natuurlijk niet of zo’n basisinkomen voor iedereen haalbaar is, maar ik zou het dan aandurven om veel meer uren te gaan werken.’ Bovendien zou het haar gemoed ontlasten. ‘Ik voel me er schuldig over dat ik die uitkeringen heb. En over dat werk dat ik zwart doe ook. Ik zou niet weten hoe ik zonder dat extra geld dat ik ermee verdien moet rondkomen. Toch heb ik er regelmatig pijn in mijn buik van.’
Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.
